Ι. Ναός Παναγίας Γαλακτοτροφούσας (Σικελιάς)
Φωτογραφία Δημ. Μελαχροινούδη
Παναγιά Σικελιά
Βυζαντινός ναός 12/13ου αιώνα σπάνιου νησιωτικού τύπου. Είναι ρυθμού βασιλικής με τρούλο. Ο αρχιτέκτονας Ορλάνδος (1929) έχει ασχοληθεί με το κτίσμα(κατατοπιστικές τομές και κατόψεις).
Κτισμένος πάνω στον ομώνυμο λόφο της Σικελιάς, έχει πλούσιο κεραμικό διάκοσμο και στο εσωτερικό αποκαλύφθηκαν σπαράγματα από ιστορημένες τοιχογραφίες. Στο δομικό υλικό περιέχεται αρκετή ποσότητα τραχίτη (πετρώματος μη Χιακής προελεύσεως). Το τελευταίο μας οδηγεί στη σκέψη ότι στο ναό χρησιμοποιήθηκαν υλικά κτίσματος που προϋπήρχε.
Για την ονομασία Σικελιά ή Σικιλιά για τους ντόπιους, ο ιστορικός Γ. Ζολώτας αποφαίνεται ότι προέρχεται από το berra Sigilata. Όμως δεν αποκλείεται η ονομασία να προέρχεται από προσωνύμιο της Ηροφίλης, δεύτερης και κυριότερης από τις Σίβυλλες (γυναίκες με μαντικές ικανότητες). Αυτή, ανάλογα με τον τόπο λατρείας της ονομαζόταν Λύβισσα, Ροδία, Σαμία, Εφεσία, Σικελή κ. α. Σύμφωνα με τη μυθολογία, όταν πέθανε το πνεύμα της διακομίστηκε στους αιθέρες και τη Σελήνη. Κατάλοιπα τα σχετικά με τον "κλήδονα". Επίσης όσα ζώα έτρωγαν τα χόρτα που λιπάνθηκαν από το σώμα της, τα σπλάχνα τους προσφέροταν για να προβλεφθεί το μέλλον από τους μάντεις. Τούτο δικαιολογεί και την ύπαρξη κτίσματος σε λόφο, για εξαγωγή συμπερασμάτων ανάλογα με την πορεία του καπνού από το ψήσιμο ζώων που θυσιαζόταν για το σκοπό αυτό.
Στην περιοχή ανακαλύπτονται από καιρό σε καιρό νομίσματα της προχριστιανικής εποχής.
Ο ναός είναι κτισμένος δίπλα στο βυζαντινό κάστρο, από το οποίο και μέσω των φρυκτωριών ελεγχόταν η κεντρική και νότια Χίος.
Ιστορικά ο λόφος με τη γύρω περιοχή ανήκε στον τελευταίο τοποτηρητή του Βυζαντίου Ιωάννη Ζυβό ή Τσίμπο ή Cibo ο οποίος συμφωνήθηκε να παραδοθεί στους Γενοβέζους επιδρομείς το Σεπτέμβρη του 1346.
Δεν υπάρχουν στοιχεία για δραστηριότητες στη Μονή όπως αναφέρεται της Σικελιάς.
Επί τουρκοκρατίας ήταν τόπος συνάντησης των κατοίκων της περιοχής της μαστίχας. Εκεί συναθροίζονταν οι πρόκριτοι και οι αιρετοί (γέροντες) του δήμου των 21 μαστιχοχωρίων για να λάβουν σοβαρές αποφάσεις ή για να εκλέξουν τους 2 ή 3 βεκίληδες (επιτρόπους/επιθεωρητές).
Σύμφωνα με τα στοιχεία μας στο λόφο πραγματοποιήθηκαν γενικές συνελεύσεις στις ημερομηνίες 3-3-1839, 3-3-1840, 30-6-1840, 9-11-1841, 12-2-1843, 20-8-1848,3-5-1849 και τέλος στις 9-8-1853.
Το κάστρο ερειπώθηκε στο σεισμό της 21/3 Απριλίου 1881.